DZIEJE CHWAŁOWIC

            XVIII- wieczne  nazwiska chwałowickich chłopów są znane dzięki dwóm dokumentom. Pierwszym z nich jest znajdujący we wrocławskim archiwum Kataster Karoliński obejmujący lata 1722 -1730, drugim zaś  są akta gruntowe Chwałowic zdeponowane w archiwum raciborskim. Kataster Karoliński jest fiskalnym dokumentem austriackim, który został sporządzony na polecenie cesarza Karola V. Dzięki cesarskiemu pomysłowi możemy poznać jedne z najstarszych nazwisk dawnych mieszkańców Chwałowic i poznać stan ich posiadania. Dokument  podpisany przez austriackich urzędników 1 grudnia 1722 dowodzi, że wójtem miejscowości był Simon Krayczy. Poza nim  we wsi mieszkało pięciu innych gospodarzy: Urban Kowall, Jacob Martzall, Thomas Karwath, Urban Gsell, Andreas Harasin, a także jeden zagrodnik, którym był najprawdopodobniej Matheas Harasin i jeden wolny gospodarz –Matheas Kutschera. W roku 1722 do chwałowickich chłopów należało 5 świń i 6 krów. Ich sytuacja stała się lepsza w roku 1730, kiedy austriacka komisja pojawiła się w miejscowości ponownie, bo w dokumencie odnotowano, że chłopi dysponowali już 16 krowami i 7 świniami. W miejscowości nie było wtedy stawów, młynów, ani kopalń, jak również chłopi nie mieli prawa warzenia piwa i produkcji palonego wina. Ciekawostką jest, że w dokumencie istnieje zapis o gospodarstwie Urbana Kowalla leżącym przy lesie graniczącym z Boguszowicami.

            Nazwiska udokumentowane w Katastrze Karolińskim pojawiają się w większości wypadków w dokumentach raciborskich, które powstały później, w  czasach kiedy Chwałowice należały do Prus. Akta gruntowe dotyczą chłopów, którzy zazwyczaj wykupili gospodarstwa należące  do szlacheckiej rodziny Wengerskich. Nazwisk nowych właścicieli rolnych jest przeszło trzydzieści:

Bobrzik, Cichy, Dragon, Gripol, Gsell, Harazim, Kafka, Karvath, Klapria, Kudlacz, Kufieta, Kutschera, Kowol, Krawieczyk, Lubsczyk, Machoczek, Malachowsky, Martzol, Niesporek, Ochoisky, Piecha, Polock, Poyda, Pustelny, Pustolka, Roiek, Schulik, Schulla, Skorupa, Skupin, Tarabura, Tutlla, Wypenda, Zipser, Żaczek.

Powyższe informacje mogą być skonfrontowane z pruskim dziełem kartograficznym Christiana von Wrede  z 1746 roku. Mapa jest wyjątkowo dokładna i opatrzona opisem, z którego wynika, że miejscowość należała do hrabiów Wengerskich i mieszkało w niej 7 gospodarzy, 11 zagrodników i trzy konie. Prezentowana mapa jest najprawdopodobniej najstarszym źródłowym obrazem Chwałowic i dowodzi ona,  że na terenie miejscowości było około 15 dużych zabudowań. W północnej części mapy miejscowości zaznaczone jest duże zabudowanie opisane literami vw, które oznaczają folwark. Wydaje się, biorąc określone na mapie ukształtowanie terenu, że zabudowania biegły wzdłuż ulicy Kupieckiej, nie bez powodu nazywanej przez mieszkańców - Starą, folwark zaś znajdował się na terenie dzisiejszej kopalni. Poza gospodarstwami na mapie widoczne są cieki wodne z dużymi stawami i 3 zaznaczonymi młynami, które jeszcze nie istniały w czasach powstania Katastru Karolińskiego.

            Większość przywołanych powyżej  nazwisk, mimo zmienionej nieco pisowni, zachowała się po dziś dzień, co pozwala mieć prawie pewność, że XVIII- wieczne dokumenty zawierają  nazwiska przodków współczesnych mieszkańców naszego miasta, włączając w to nazwisko hrabiów Wengerskich, które również przetrwało i najprawdopodobniej świadczy o szlacheckich korzeniach tych  którzy je noszą.

Opracował: Jan Krajczok

Tłumaczenie dokumentów w języka niemieckiego: Roman Cop